Nhóm điều phối chương trình về Quản trị quốc gia là một trong số 8 Nhóm Điều phối chương trình (Program Coordination Group –PCG) của Chính phủ Việt Nam và Liên Hợp quốc, có chức năng điều phối việc thực hiện và giám sát kết quả của Kế hoạch chung Một Liên Hợp quốc (One UN)[i]. Mỗi Nhóm có 02 đồng Trưởng Nhóm đại diện cho Chính phủ Việt Nam và Liên Hợp quốc; các thành viên của Nhóm là đại diện của các Bộ, ngành và các tổ chức của Liên hợp quốc có liên quan đến chủ đề hoạt động của từng Nhóm. Đây là một trong những điểm khác biệt trong Sáng kiến Một Liên Hợp quốc của Việt Nam so với các nước khác thực hiện thí điểm sáng kiến cải cách Liên Hợp quốc.
Nhóm Điều phối chương trình về Quản trị quốc gia đã triển khai hoạt động từ năm 2008 và hàng năm đều đặt ra chương trình hoạt động và đánh giá tình hình thực hiện của Nhóm. Ngay từ năm 2008, Bộ Tư pháp đã tích cực cùng các cơ quan của Chính phủ Việt Nam tham gia vào các hoạt động của Nhóm PCG này. Đặc biệt, từ năm 2010, theo thỏa thuận giữa Chính phủ Việt Nam (đại diện là Bộ Kế hoạch và Đầu tư) và Liên Hợp quốc, Bộ Tư pháp đã cử đại diện của Bộ, cùng với đại diện Liên Hợp quốc làm Đồng Trưởng Nhóm Điều phối chương trình này[ii].
Nhóm Điều phối chương trình tổ chức họp thường niên để kiểm điểm các hoạt động đã triển khai hàng năm và thảo luận, thống nhất chương trình và phương thức hoạt động của năm tiếp theo. Cuộc họp năm 2010 lần này mang tính chất là cuộc họp kiểm điểm giữa kỳ nhằm đánh giá tình hình thực hiện Kế hoạch chung Một Liên Hợp quốc trong lĩnh vực Quản trị quốc gia, đặc biệt là đánh giá các kế hoạch hoạt động trong mảng pháp quyền và tiếp cận công lý, đánh giá sự hỗ trợ của UNDP và một số cơ quan Liên Hợp quốc khác (như UNICEF, UNODC, UNAIDS, UNFPA...) cho Bộ Tư pháp trong việc xây dựng Luật xử lý vi phạm hành chính trong thời gian vừa qua, thống nhất về những hoạt động của PCG Quản trị quốc gia những tháng cuối năm 2010, đồng thời sẽ thảo luận về một số vấn đề mang tính nguyên tắc và chiến lược để xây dựng Kế hoạch chung Một Liên hợp quốc giai đoạn tiếp theo (2012 – 2016).
Phát biểu tại cuộc họp, Thứ trưởng Thường trực Hoàng Thế Liên đánh giá cao vai trò, tầm quan trọng các hoạt động mà Nhóm Điều phối Chương trình Quản trị quốc gia đã tiến hành từ năm 2008 tới nay. Hoạt động của PCG về Quản trị quốc gia được đánh giá là một cơ chế quan trọng để các cơ quan Liên Hợp quốc và Chính phủ Việt Nam thảo luận về các vấn đề mang tính chiến lược, tác động tới quá trình xây dựng chính sách hỗ trợ của tổ chức này cho Việt Nam trong lĩnh vực Quản trị quốc gia (cải cách pháp luật, cải cách tư pháp, cải cách hành chính, quyền con người, bình đẳng giới..). Cũng thông qua PCG về Quản trị quốc gia, Bộ Tư pháp và các cơ quan có liên quan của Việt Nam sẽ thiết lập được cơ chế đối thoại hiệu quả hơn với các nhà tài trợ nhằm trao đổi các kết quả hợp tác, đảm bảo tính phù hợp và hiệu quả của hoạt động tài trợ quốc tế với các lĩnh vực ưu tiên của Chính phủ.
Thứ trưởng Hoàng Thế Liên cũng đặc biệt nhấn mạnh ý nghĩa của cuộc họp Kiểm điểm giữa kỳ lần này, được diễn ra trong bối cảnh Bộ Tư pháp vừa phối hợp với UNDP đồng tổ chức thành công Diễn đàn đối tác pháp luật lần thứ Bảy với chủ đề “tăng cường tiếp cận công lý”. Kết quả của Diễn đàn đã chứng tỏ và làm tăng thêm uy tín của Bộ Tư pháp với vai trò là cơ quan giúp Chính phủ điều phối hợp tác pháp luật với nước ngoài, của Liên Hợp quốc nói chung và Chương trình phát triển Liên Hợp quốc nói riêng với vai trò và nhiệm vụ đã được quy định tại Kế hoạch Một Liên hợp quốc là hỗ trợ Chính phủ Việt Nam điều phối viện trợ, xây dựng, thực thi chiến lược và đối thoại chính sách với các nhà tài trợ trong lĩnh vực pháp luật và tư pháp[iii].
Thứ trưởng nhấn mạnh “Tiếp nối các thành công của Diễn đàn đối tác pháp luật, cuộc họp của Nhóm Điều phối chương trình về Quản trị quốc gia sẽ góp phần cùng với 8 Nhóm điều phối chương trình khác giữa Chính phủ Việt Nam và Liên Hợp quốc điều phối thành công việc thực hiện và giám sát kết quả của Kế hoạch chung Một Liên Hợp quốc”.
PCG về quản trị quốc gia – Tổng kết thực hiện và cập nhật công tác chuẩn bị cho Kế hoạch chung giai đoạn 2012 – 2016
Nhóm PCG về Quản trị quốc gia tham gia trực tiếp điều phối triển khai Mục tiêu 4 trong Kế hoạch chung, đó là “các nguyên tắc về trách nhiệm giải trình, tính minh bạch, sự tham gia và pháp quyền được đưa vào các hệ thống pháp luật, tư pháp, hành chính, đại diện của Việt Nam”.
Hoạt động của PCG về quản trị quốc gia tập trung vào 4 cấu phần/ trụ cột (pillar) là 1) Pháp quyền và Tiếp cận Công lý; 2) Quản trị Nhà nước tại Địa phương; 3) Chức năng Giám sát và Trách nhiệm Giải trình và 4) Tính Minh bạch và Xã hội Dân sự. Bộ Tư pháp tham gia trực tiếp cùng đại diện của Liên Hợp quốc là UNDP chủ trì triển khai các hoạt động thuộc trụ cột thứ nhất là Pháp quyền và Tiếp cận Công lý.
Tại cuộc họp, đại diện của Liên Hợp quốc, Ông Chrisstophe, Phó Giám đốc UNDP đã trình bày những kết quả đạt được của cả 4 cấu phần nêu trên của PCG về quản trị quốc gia. Cấu phần về Pháp quyền và Tiếp cận Công lý được các đại biểu tham dự, đặc biệt là đại diện các nhà tài trợ đánh giá là đạt được nhiều thành công hơn hẳn 3 trụ cột còn lại. Một trong những bài học rút ra từ việc thực hiện thành công các hoạt động của Cấu phần 1 là mối quan hệ điều phối, hợp tác thường xuyên, hiệu quả giữa UNDP và Bộ Tư pháp thông qua việc quản lý và thực hiện Dự án "Tăng cường tiếp cận công lý và bảo vệ quyền tại Việt Nam". Để 3 cấu phần còn lại cũng đạt hiệu quả tương tự, đại diện của UNICEF đưa ra đề nghị với Liên Hợp quốc cần xác định một cơ quan của Liên hợp quốc và Chính phủ làm đầu mối, phù hợp với chức năng quản lý Nhà nước có liên quan như Quốc Hội với Cấu phần 3; Bộ Nội vụ với Cấu phần 2, Bộ Nội vụ và/ hoặc Thanh tra Chính phủ với Cấu phần 4.... Đồng thời, cần tăng cường sự phối hợp giữa tổ chức là đầu mối của Liên hợp quốc với cơ quan chủ trì của phía Việt Nam, tương tự như sự phối hợp giữa UNDP và Bộ Tư pháp trong Dự án "Tăng cường tiếp cận công lý và bảo vệ quyền tại Việt Nam", đảm bảo các hoạt động được triển khai phù hợp với tiến độ, mục tiêu ưu tiên chung của Liên hợp quốc và Chính phủ Việt Nam.
Hài hòa hóa và hiệu quả viện trợ
Năm 2010 là năm có vai trò cột mốc đối với “Sáng kiến Một Liên hợp quốc” ở Việt Nam. Kết quả của các cuộc nghiên cứu đánh giá về “Hoạt động thống nhất như một” được tiến hành ở hầu hết các quốc gia thí điểm đã được chia sẻ và thảo luận tại Hội nghị Liên Chính phủ cấp cao tổ chức ở Hà Nội từ ngày 14 đến 16/6/2010, với tiêu đề “Hoạt động thống nhất như một: bài học kinh nghiệm qua nghiên cứu đánh giá ở các quốc gia và hướng đi tiếp theo”. Mục đích của Hội nghị này là chia sẻ rộng rãi hơn về những tiến bộ và những vấn đề thiết yếu; cung cấp thông tin cho những tiến trình liên chính phủ sắp tới về sự gắn kết trên toàn bộ hệ thống; xác định những lĩnh vực trọng yếu cần được quan tâm chú ý để đảm bảo thực hiện hiệu quả hơn “hoạt động như một” của hệ thống Liên hợp quốc ở cấp độ quốc gia. Hội nghị đã rút ra những kinh nghiệm và bài học thực tiễn từ các dự án thí điểm “Thống nhất hành động” và từ các quốc gia “tự khởi đầu”. Hội nghị này đã đưa các đai diện Liên Hợp quốc, Chính phủ và các nhà tài trợ lại gần nhau để xác định và thống nhất về những hành động cần triển khai tiếp theo để thực hiện sâu và rộng hơn cách tiếp cận “Thống nhất hành động”.
Công tác chuẩn bị cho Kế hoạch Một Liên hợp quốc giai đoạn tiếp theo (2012-2016) hiện đang được thực hiện. Một nghiên cứu phân tích chung ở cấp quốc gia trên cơ sở phối hợp chặt chẽ với Nhóm các nhà Tài trợ Cùng chung Định hướng ở Việt Nam đang được hoàn tất. Báo cáo nghiên cứu này sẽ đề xuất các kiến nghị để Liên Hợp quốc hỗ trợ Chính phủ giải quyết các thách thức và thực hiện các mục tiêu ưu tiên của Chiến lược phát triển kinh tế xã hội. Liên Hợp quốc đang phối hơp với các đối tác phát triển khác và các cơ quan Chính phủ xác định những nội dung ưu tiên mang tính chiến lược cần hỗ trợ. Điều này sẽ giúp Liên Hợp quốc xác định những lĩnh vực trọng điểm cần hỗ trợ của tổ chức này trong giai đoạn 2012-2016, để đảm bảo sự phù hợp với các ưu tiên quốc gia và đưa ra những đánh giá lợi thế so sánh của Liên Hợp quốc so với các đối tác phát triển khác.
Hỗ trợ xây dựng Dự án luật xử lý vi phạm hành chính – Cách tiếp cận theo Sáng kiến Một Liên Hợp quốc
Tại cuộc họp, đại diện Liên hợp quốc và Bộ Tư pháp đã đồng trình bày Báo cáo chung về tiến độ và kết quả Hỗ trợ xây dựng Dự án luật xử lý vi phạm hành chính – Cách tiếp cận theo Sáng kiến Một Liên Hợp quốc.
Kế hoạch công tác 2010 của PCG về quản trị quốc gia đã lựa chọn dự án Luật Xử lý Vi phạm Hành chính làm chủ đề hợp tác chiến lược. Nội dung này đã được thảo luận thường xuyên trong các cuộc họp PCG. Thực tiễn hoạt động của PCG trong thời gian vừa qua cho thấy vai trò quan trọng của các cuộc họp này với tư cách là một thiết chế mới trong việc hài hòa hóa sự hợp tác giữa các cơ quan Liên Hợp quốc với Chính phủ sở tại trong những vấn đề nội dung quan trọng.
Để cùng hỗ trợ xây dựng Luật xử lý vi phạm hành chính, các cơ quan của Liên Hợp quốc đã phối hợp chặt chẽ với nhau trong việc thiết kế, chia sẻ các hoạt động có liên quan. Báo cáo “Đánh giá về các biện pháp xử lý hành chính khác và khuyến nghị hoàn thiện trong Luật xử lý vi phạm hành chính” đã được chia sẻ rộng rãi cho các tổ chức của Liên Hợp quốc. Báo cáo này là sản phẩm của Nhóm chuyên gia trong nước, dưới sự quản lý của Vụ Pháp luật Hình sự, Hành chính Bộ Tư pháp, trong khuôn khổ Dự án "Tăng cường tiếp cận công lý và bảo vệ quyền" nhằm phục vụ trực tiếp cho hoạt động nghiên cứu, xây dựng Dự án Luật xử lý vi phạm hành chính. Dự kiến trong thời gian tới, Dự án "Tăng cường tiếp cận công lý và bảo vệ quyền" sẽ hỗ trợ Bộ Tư pháp tổ chức Hội thảo so sánh kinh nghiệm quốc tế của Trung Quốc và một quốc gia khác, phù hợp với mô hình mà Việt Nam cần tham khảo, học hỏi. Theo cách tiếp cận Một Liên Hợp quốc, Hội thảo này sẽ có sự phối hợp của các tổ chức của Liên Hợp quốc như UNAIDS, UNDP, UNFPA, UNODC…Đây cũng là cách thức đã được Bộ Tư pháp và Liên Hợp quốc áp dụng trong việc tổ chức Hội thảo quốc tể vào đầu tháng 7/2010 trong khuôn khổ hợp tác với UNICEF nhằm góp ý kiến cho Dự thảo Luật xử lý vi phạm hành chính. Trên cơ sở cách tiếp cận Một Liên Hợp quốc này, các tổ chức của Liên Hợp quốc đã cùng phối hợp với nhau thống nhất xây dựng và gửi Bộ Tư pháp một Báo cáo góp ý bình luận cho Dự thảo Luật, với nhiều ý kiến chuyên môn rất bổ ích. Theo đại diện của Bộ Tư pháp, nhiều quan điểm bình luận về chuyên môn trong báo cáo này đang được cân nhắc, tiếp thu trong quá trình chỉnh sửa Dự án Luật.
Tại cuộc họp này, Bộ Tư pháp cũng đã đề xuất với Liên Hợp quốc một số hoạt động tiếp tục cần sự hỗ trợ cho Dự án Luật Xử lý vi phạm hành chính như:
* Tổ chức khảo sát kinh nghiệm thực tế quốc tế về quy trình, thẩm quyền, hình thức xử lý và tổ chức thực thi các biện pháp xử lý hành chính có tước đoạt tạm thời quyền tư do cá nhân (Thời gian thực hiện: Quí I, 2011);
* Tổ chức tham vấn người dân đồng thời với mở rộng thảo luận với các chuyên gia độc lập, các cơ quan nhà nước có liên quan trong quá trình dự thảo luật (Thời gian thực hiện: Quí IV, 2010 đến Quý III, 2011);
* Hoạt động tham vấn và hỗ trợ nghiên cứu, khảo sát trong thời gian tới sẽ tâp trung vào những nội dung sau:
- Các biện pháp chế tài xử lý vi phạm tương tự vi phạm hành chính ở Việt Nam: buộc lao động phục vụ cộng đồng; buộc học tập các quy định pháp luật liên quan đến vi phạm, v.v.; và các biện pháp khắc phục hậu quả
- Các biện pháp ngăn chặn và bảo đảm xử phạt (tạm giữ người, khám người, khám nơi ở, áp giải người vi phạm)…
- Biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định xử lý vi phạm
* Đồng thời với việc hỗ trợ hoàn thiện Dự thảo luật XLVPHC, cần bắt đầu hỗ trợ nghiên cứu, xây dựng các văn bản dự kiến quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành đối với một số vấn đề mới, phức tạp sẽ quy định trong luật; ví dụ:
* Xử lý chuyển hướng đối với người vị thành niên vi phạm pháp luật
* Chuẩn bị sửa các văn bản luật có liên quan nhằm đảm bảo qui định thống nhất giữa Luật mới và các văn bản có liên quan tới XLVPHC đối tượng sử dụng ma túy và mại dâm
Về truyền thông
Hỗ trợ Ban soạn thảo và Tổ biên tập phối hợp với Văn phòng Quốc hội (Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp) xây dựng và phát hành số Chuyên đề về pháp luật xử lý vi phạm hành chính nhằm giới thiệu tới đại biểu Quốc Hội, các Ủy ban của Quốc Hội và Hội đồng dân tộc về dự luật quan trọng này (Thời gian dự kiến: Quí IV, 2010 - Quí I, 2011)
BÁO CÁO ĐÁNH GIÁ VỀ CÁC BIỆN PHÁP XỬ LÝ HÀNH CHÍNH KHÁC VÀ KHUYẾN NGHỊ HOÀN THIỆN TRONG LUẬT XỬ LÝ VI PHẠM HÀNH CHÍNH[iv]