LTS: Năm 2006, khái niệm luật sư công lần đầu tiên được nhắc đến khi Chính phủ trình Quốc hội ban hành Luật Trợ giúp pháp lý. Tuy nhiên, nguyên Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An khi đó đã đề nghị tiếp tục nghiên cứu thêm, bởi Luật Trợ giúp pháp lý được dự thảo và ban hành chỉ trong 06 tháng nên chế định luật sư công trong dự thảo Luật chưa có thời gian để nghiên cứu sâu, kịp ban hành ngay trong thời điểm năm 2006.
Mới đây nhất, ngày 30/4/2025, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới đã yêu cầu: “Nghiên cứu hình thành chế định luật sư công và cơ chế có điều kiện cho phép viên chức được hành nghề luật sư”. |
Bài 3: Đồng hành cùng đất nước phát triển, góp phần tăng hiệu quả giải quyết khiếu nại tố cáo
Việt Nam còn yếu về pháp lý trong các dự án kinh tế - xã hội
Theo báo cáo của Bộ Tài chính tính đến ngày 25/3/2025, tổng cộng có 1.533 dự án đang gặp khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện, bao gồm 338 dự án đầu tư công, 1.126 dự án ngoài ngân sách và 69 dự án theo hình thức PPP. Những khó khăn này chủ yếu tập trung ở các vấn đề phức tạp như xử lý tài sản công, quản lý và bố trí vốn đầu tư công, chuyển mục đích sử dụng đất, cũng như các quyết định dừng, thu hồi hay chấm dứt hoạt động dự án.
Điển hình như vào tháng 5/2022, sau 2 năm thực hiện Luật Đầu tư công, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (trước khi sáp nhập) đã có văn bản báo cáo lãnh đạo Chính phủ và đề nghị tiếp tục giao Bộ này thống nhất với các cơ quan Trung ương, địa phương về các vấn đề có cách hiểu chưa thống nhất về 91 vấn đề vướng mắc của Luật Đầu tư công.
Vào thời điểm đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư ghi nhận có 56/63 tỉnh, thành và 24 Bộ, ngành có ý kiến với những vấn đề vướng mắc trong quá trình thực hiện Luật Đầu tư công. Các vấn đề tập trung liên quan đến thẩm quyền, trình tự phê duyệt nhiệm vụ chuẩn bị đầu tư sử dụng vốn trong nước; thẩm quyền kéo dài thời gian thực hiện dự án sử dụng vốn địa phương…
Sau đó, Chính phủ đã đưa ra những giải pháp hiệu quả để tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện đầu tư, tuy nhiên vẫn chưa thể triệt để.
Mới đây nhất, tổng hợp từ các Bộ, ngành, địa phương, Bộ Tài chính cho biết, hiện nay có nhiều khó khăn ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân các dự án. Trong đó, có các vướng mắc liên quan đến công tác phân bổ vốn. Việc chưa phân bổ một lượng vốn tương đối lớn đã ảnh hưởng đến tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công nguồn ngân sách nhà nước những tháng đầu năm 2024, trong đó có 2.437 tỷ đồng mới được giao theo Quyết định số 258/QĐ-TTg ngày 30/3/2024 của Thủ tướng Chính phủ.
Bên cạnh đó, theo thống kê của Bộ Tài chính, ước thanh toán vốn đầu tư công năm 2024 đến ngày 30/4/2024 là hơn 115.900 tỷ đồng, đạt 16,41% tổng kế hoạch vốn. Nếu so với kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao, tỷ lệ giải ngân đạt 17,46%, tăng so với cùng kỳ năm 2023 (14,66% tổng kế hoạch và 15,65% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao).
Có 7/44 Bộ, cơ quan Trung ương và 35/63 địa phương có tỷ lệ ước giải ngân đạt trên mức bình quân chung của cả nước. Ngược lại, có 7 Bộ, cơ quan Trung ương có tỷ lệ giải ngân là 0%, có 25 địa phương tỷ lệ giải ngân dưới 15%.
Theo đại diện TAND Tối cao tại Hội thảo về Đề án “Nghiên cứu xây dựng chế định luật sư công trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, các dự án lớn liên quan đến phát triển kinh tế - xã hội đều đã có quy định về trình tự lập, thẩm định, cho ý kiến và phê duyệt dự án đầu tư. Tuy nhiên, việc xem xét các khía cạnh pháp lý, tính hợp pháp của dự án theo quy định của pháp luật chưa được quan tâm đúng mức.
Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến sai phạm trong các vụ đại án lớn như ở Tập đoàn FLC, Vạn Thịnh Phát, Tân Hoàng Minh, Phúc Sơn… gây ra thiệt hại lớn cho Nhà nước và xã hội.
Về những dự án đầu tư theo hình thức PPP, theo số liệu tổng hợp của Bộ Giao thông vận tải (nay sáp nhập thành Bộ Xây dựng), tính đến trước thời điểm Luật PPP ban hành (năm 2020), cả nước đã huy động hơn 712.000 tỷ đồng đầu tư 242 dự án hạ tầng giao thông theo phương thức PPP. Trong đó, có khoảng 140 dự án/318.857 tỷ đồng.
Đến tháng 10/2024, hầu hết các dự án này đã hoàn thành, đưa vào khai thác hiệu quả, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, giảm ùn tắc, tai nạn giao thông, nâng cao năng lực cạnh tranh cho nền kinh tế...
Nhưng lại xảy ra một nghịch lý là sau khi Luật PPP chính thức có hiệu lực vào năm 2021, số lượng dự án hạ tầng giao thông đầu tư theo phương thức này có xu hướng giảm sút.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến kết quả này và một trong những nguyên nhân là cơ chế, chính sách về đầu tư PPP còn chưa thực sự phù hợp, chưa bảo đảm hài hòa lợi ích nên chưa thu hút các nhà đầu tư cũng như ngân hàng cung cấp vốn. Đặc biệt là khó khăn, vướng mắc tại một số dự án BOT giai đoạn trước đây chưa được xử lý triệt để, gây giảm niềm tin của nhà đầu tư, ảnh hưởng môi trường thu hút đầu tư PPP.
Bên cạnh đó, việc đàm phán, ký kết và thực hiện các hợp đồng thương mại quốc tế, dự án đầu tư quốc tế do Chính phủ hoặc các tổ chức nhà nước tham gia ngày càng trở nên phức tạp rất dễ đối mặt với rủi ro pháp lý. Thực tiễn đó đặt ra nhu cầu sử dụng luật sư công chuyên trách tư vấn, đại diện Nhà nước trong xử lý các vấn đề pháp lý đối với các dự án tồn đọng, thực hiện tư vấn pháp lý ngay từ đầu để đảm bảo bảo vệ tối đa quyền lợi hợp pháp của Nhà nước trong các giao dịch quốc tế.
Luật sư công sẽ giúp tăng hiệu quả giải quyết khiếu nại, tố cáo
Theo Báo cáo của Chính phủ, năm 2024, về công tác tiếp công dân, có 363.245 lượt người đến cơ quan hành chính nhà nước khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh (giảm 7,2% so với năm 2023), với tổng số người được tiếp là 403.030 người (giảm 7,3%) về 290.497 vụ việc (giảm 1,5%), có 3.687 đoàn đông người (tăng 15,7%). Tòa án nhân dân các cấp đã tiếp 453 lượt người về 392 vụ việc. Viện kiểm sát nhân dân các cấp đã tiếp 07 lượt/05 người. Kiểm toán nhà nước không có công dân đến khiếu nại, tố cáo.
Về tiếp nhận và xử lý đơn khiếu nại, tố cáo, các cơ quan hành chính tiếp nhận 480.233 đơn các loại; đã xử lý 471.229 đơn (98,1%). So với năm 2023, số đơn các loại tăng 6%, đơn khiếu nại tăng 7,3%, đơn tố cáo tăng 39,1%, số vụ việc khiếu nại thuộc thẩm quyền tăng 15,6%, số vụ việc tố cáo thuộc thẩm quyền tăng 12,4%.
Trong tổng số đơn khiếu nại, khiếu nại về lĩnh vực đất đai, nhà cửa chiếm 58,2% (tăng 1% so với năm 2023); khiếu nại về lĩnh vực chế độ, chính sách chiếm 16,5% (tăng 2,6%); khiếu nại về lĩnh vực tư pháp chiếm 2,9% (giảm 1,5%); còn lại là khiếu nại về các lĩnh vực khác.
Trong tổng số đơn tố cáo, nội dung tố cáo trong lĩnh vực hành chính chiếm tỷ lệ 82,0% (tăng 2,2%); tố cáo trong lĩnh vực tư pháp chiếm tỷ lệ 23,7% (tăng 15,7%); tố cáo hành vi tham nhũng chiếm tỷ lệ 4% (tăng 1,7%).
Tòa án nhân dân các cấp tiếp nhận tổng số 165 đơn, Viện kiểm sát nhân dân các cấp tiếp nhận 117 đơn. Kiểm toán nhà nước tiếp nhận 90 đơn.
Về kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo, cơ quan hành chính nhà nước các cấp đã giải quyết 27.147/33.330 vụ việc khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền, đạt tỷ lệ 81,4% (giảm 1,6% so với năm 2023).
Qua giải quyết khiếu nại, tố cáo đã kiến nghị thu hồi cho Nhà nước 19 tỷ đồng, 0,5ha đất; trả lại cho tổ chức, cá nhân 34,9 tỷ đồng, 117ha đất; khôi phục, đảm bảo quyền lợi cho 51 tổ chức, 2.318 cá nhân; kiến nghị xử lý 497 người (trong đó có 412 cán bộ, công chức); chuyển cơ quan điều tra tiếp tục xử lý 30 vụ, 34 đối tượng (có 23 cán bộ, công chức).
Tòa án nhân dân các cấp đã giải quyết 07/07 vụ việc khiếu nại, 70 vụ việc tố cáo thuộc thẩm quyền, đủ điều kiện thụ lý. Viện kiểm sát nhân dân các cấp giải quyết tố cáo 06/06 vụ việc. Kiểm toán nhà nước: Không phát sinh.
Luật sư công sẽ giúp tăng hiệu quả giải quyết những vụ việc khiếu nại, tố cáo. (Ảnh minh họa)
Dự báo năm 2025, tình hình thế giới dự báo tiếp tục chuyển biến nhanh, khó lường. Trong nước, đây là năm có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, năm cuối thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021 - 2025, đồng thời là năm tập trung tổ chức Đại hội Đảng các cấp, tiến tới Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV, dự báo tình hình khiếu nại, tố cáo tiếp tục tiềm ẩn khả năng diễn biến phức tạp. Khiếu nại, tố cáo hành chính liên quan đến đất đai tiếp tục chiếm tỷ lệ lớn, nhất là ở các địa phương đã và đang thực hiện các dự án đầu tư công lớn, có tốc độ đô thị hóa cao và có nhiều dự án đầu tư liên quan đến thu hồi, bồi thường giải phóng mặt bằng.
Thực tiễn cho thấy khiếu nại, tố cáo, đặc biệt là các vụ việc liên quan đến đất đai, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư vẫn chiếm tỷ lệ lớn và phức tạp, trở thành “điểm nóng” gây áp lực lớn cho các cơ quan có thẩm quyền.
Số liệu báo cáo của 63 địa phương cho thấy số vụ việc khiếu nại, tố cáo có tính chất phức tạp và có sự tham gia của luật sư tăng mạnh, từ 99 vụ năm 2020 lên 195 vụ năm 2024, tương ứng tăng 97%.
Tại tọa đàm với chủ đề “Sự tham gia của luật sư trong giải quyết khiếu nại, tố cáo” do Viện Chiến lược và Khoa học Thanh tra tổ chức vào tháng 9/2020, Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học Thanh tra Nguyễn Quốc Văn cho biết, pháp luật đã ghi nhận vai trò của luật sư trong quá trình giải quyết khiếu nại, tố cáo như: Tham gia vào quá trình giải quyết khiếu nại theo đề nghị của người khiếu nại, tố cáo thực hiện các quyền, nghĩa vụ của người khiếu nại khi được ủy quyền; xác minh, thu thập chứng cứ có liên quan đến nội dung khiếu nại theo yêu cầu của người khiếu nại và cung cấp chứng cứ cho người giải quyết
khiếu nại; nghiên cứu hồ sơ vụ việc, sao chụp, sao chép các tài liệu, chứng cứ có liên quan đến nội dung khiếu nại để bảo vệ quyền lợi, lợi ích hợp pháp của người khiếu nại….
Bên cạnh đó, sự tham gia của luật sư trong giải quyết khiếu nại, tố cáo thời gian qua đã mang lại nhiều kết quả tích cực, tuyên truyền, phổ biến trong Nhân dân nâng cao nhận thức về pháp luật tiếp công dân, khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo, hòa giải ở cơ sở, trợ giúp pháp lý; tạo điều kiện cho Nhân dân thực hiện đúng, đầy đủ quyền và nghĩa vụ của mình, hạn chế khiếu kiện sai, góp phần bảo đảm việc khiếu nại, tố cáo đúng pháp luật; các hoạt động trợ giúp pháp lý miễn phí cho công dân giúp hạn chế phát sinh các vụ việc phức tạp, kéo dài, vượt cấp…
Cần luật sư công hơn bao giờ hết
Trong Tờ trình Đề án nghiên cứu xây dựng chế định luật sư công trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay, Bộ Tư pháp khẳng định, từ những số liệu thực tiễn, cho thấy nhu cầu hỗ trợ pháp lý ngày càng bức thiết trong việc xử lý các vụ việc phức tạp, giúp các cơ quan nhà nước nâng cao chất lượng giải quyết, hạn chế sai sót và giảm thiểu tình trạng kéo dài, vượt cấp gây lãng phí nguồn lực và mất niềm tin của Nhân dân.
Thực tiễn giải quyết khiếu nại, tố cáo phức tạp cho thấy cần xây dựng đội ngũ luật sư công chuyên nghiệp để hỗ trợ phân tích pháp lý, soạn thảo quyết định, đảm bảo minh bạch, hiệu quả xử lý, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền.
Phát biểu tại Hội thảo về Đề án “Nghiên cứu xây dựng chế định luật sư công trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, đại diện Sở Tư pháp TP HCM cho biết nhu cầu sử dụng dịch vụ pháp lý, đặc biệt là vai trò của luật sư trong việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp nhà nước trên địa bàn TP HCM trong thời gian tới sẽ tăng. Các doanh nghiệp nhà nước có nhu cầu sử dụng luật sư và đạt hiệu quả tốt trong hoạt động như tư vấn pháp lý nội bộ; tư vấn áp dụng pháp luật; thẩm định hợp đồng, đàm phán, thương lượng, ký kết hợp đồng; xử lý khiếu nại, tố cáo; tham gia tố tụng…
Dẫn chứng cho nhận định, Sở Tư pháp TP HCM cho biết, cơ quan này đã thực hiện 2 đợt khảo sát ý kiến về nhu cầu sử dụng dịch vụ pháp lý trong khối Nhà nước vào năm 2016, 2022. Kết quả, nhiều đơn vị cho rằng nhu cầu sử dụng dịch vụ tư vấn pháp lý của luật sư vào các dự án công là cần thiết.
Các luật sư Singapore chụp ảnh lưu niệm với luật sư Việt Nam trong khuôn khổ chuyến thăm, giao lưu và ký thoả thuận hợp tác giữa Hiệp hội Luật sư Singapore và Liên đoàn Luật sư Việt Nam.
Theo đại diện Sở Tư pháp, trong giai đoạn tới (2025-2030), nhu cầu sử dụng dịch vụ pháp lý tại các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp nhà nước tại TP HCM sẽ tăng do nhu cầu tư vấn, thẩm định các quyết định, quy chế, hợp đồng… Cụ thể, trong lĩnh vực đầu tư công, hợp tác công tư, các dự án giao thông, chỉnh trang đô thị, cải tạo kênh rạch, cầu đường kết nối nội vùng, nội tỉnh… yêu cầu phải có chuyên pháp lý từ khâu chuẩn bị, ký kết đến giám sát thực hiện. Doanh nghiệp nhà nước cũng cần luật sư để tham gia đàm phán, xây dựng hợp đồng, xử lý tranh trong quá trình sắp xếp, sáp nhập, đấu thầu… Hơn nữa, TP HCM là địa phương có nhiều quan hệ quốc tế, hoạt động đối ngoại và ký kết hợp tác đa dạng, do đó cần đội ngũ luật sư am hiểu pháp luật quốc tế, thương mại quốc tế.
Tuy nhiên, theo đại diện Sở Tư pháp TP HCM, thực tiễn việc sử dụng dịch vụ pháp lý của luật sư còn hạn chế bởi chưa có quy định cụ thể về việc cơ quan nhà nước chủ động thuê luật sư tư vấn định kỳ. Việc chi trả chi phí thuê luật sư chưa được quy định rõ trong dự toán ngân sách nhà nước. Đồng thời, thiếu cơ chế tài chính để chi trả thù lao, chi phí cho luật sư, chưa có cơ chế phân loại cụ thể, rõ ràng để tìm nhanh nguồn luật sư hoạt động chuyên sâu, có kinh nghiệm, tin cậy, uy tín.
Hiện nay, UBND TP HCM có Tờ trình số 3250/TTr-UBND ngày 9/5/2025 về đăng ký xây dựng Nghị quyết của HĐND TP quy định chính sách khuyến khích, thu hút, phát huy vai trò của luật sư trong việc tham gia giải quyết, thực hiện các kế hoạch, nội dung, chương trình xây dựng và phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội của TP HCM giai đoạn 2025 - 2030. Trong đó, đề xuất các cơ chế chi cho tổ chức hành nghề luật sư, luật sư khi tham gia xây dựng pháp luật, tư vấn giải quyết khiếu nại, tố cáo, các vụ kiện hành chính, tư vấn cho các dự án đầu tư công…
Từ thực tiễn cấp bách, có thể thấy hơn bao giờ hết cần xây dựng chế định luật sư công để lực lượng này thực hiện tư vấn pháp luật cho cơ quan nhà nước, cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị ở Trung ương và địa phương trong các dự án kinh tế - xã hội; giải quyết khiếu nại, tố cáo phức tạp, kéo dài; tham gia tư vấn cho cơ quan nhà nước trong việc xây dựng và tổ chức thực hiện pháp luật; phòng vệ thương mại.
Vũ Lành - Văn Minh
(Còn tiếp)