Thứ trưởng Bộ Tư pháp Phan Chí Hiếu cho biết, về Định hướng hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật giai đoạn 2026-2031 và các giai đoạn tiếp theo, dự thảo Đề án “Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” tập trung nêu bật các định hướng lớn và các định hướng theo 08 lĩnh vực.
Tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia ngày 1/11, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Phan Chí Hiếu đã giới thiệu khái quát những nội dung dự kiến đưa vào dự thảo Đề án “Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”.
Thứ trưởng cho biết, về cấu trúc, Đề án được cơ cấu thành 3 phần lớn: Phần thứ nhất “Những vấn đề chung về cấu trúc hệ thống pháp luật”; Phần thứ hai “Đánh giá thực trạng cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam”; Phần thứ ba “Bối cảnh, quan điểm, mục tiêu, giải pháp hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”.
Trong đó, Phần thứ hai đánh giá, phân tích những thành tựu chung và thành tựu ở từng lĩnh vực cụ thể (bao gồm 08 lĩnh vực: Lĩnh vực phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; Lĩnh vực phát triển văn hóa; Lĩnh vực giáo dục; Lĩnh vực phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; Lĩnh vực quản lý và phát triển xã hội; Lĩnh vực quản lý, sử dụng tài nguyên, bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu; (7) Lĩnh vực quốc phòng, an ninh, đối ngoại; (8) Lĩnh vực tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phát huy dân chủ, bảo đảm và bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
Bên cạnh những thành tựu đạt được, hệ thống pháp luật Việt Nam còn một số vấn đề cần lưu ý. Chẳng hạn, độ bao phủ, tính cân đối, hài hòa trong cấu trúc hệ thống pháp luật, nhất là nhìn từ yêu cầu thực hiện tốt vai trò vừa quản lý hiệu quả vừa kiến tạo phát triền của nhà nước, trước yêu câu thực hiện 2 mục tiêu 100 năm cùng tiến trình chuyển đổi số, chuyển đối xanh trước tác động của cuộc CMCN lần thứ tư và quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng còn có mặt hạn chế. Hệ thống pháp luật còn nhiều tầng nấc, với số lượng văn bản rất lớn, đặc biệt là văn bản dưới luật; việc phân lớp, phân ngành, phân nhóm các văn bản quy phạm pháp luật chưa rõ; một số quy định còn chồng chéo, mâu thuẫn, trong khi nguyên tắc xử lý chưa thật rõ.
Bên cạnh đó, thứ bậc hiệu lực (giá trị pháp lý) của các văn bản quy phạm pháp luật (QPPL) chưa được quy định rõ; Luật Ban hành văn bản QPPL mới liệt kê hệ thống văn bản quy phạm pháp luật và thẩm quyền ban hành của các chủ thể (Quốc hội, Chính phủ, Bộ, địa phương); mới quy định nguyên tắc áp dụng luật theo hiệu lực pháp lý, theo thời gian ban hành, chưa quy định rõ mối quan hệ giữa văn bản luật chung và văn bản luật chuyên ngành/luật đặc thù trong một lĩnh vực cụ thể nên khó xử lý các trường hợp xung đột pháp luật. Luật thành văn được coi là nguồn luật duy nhất; án lệ, tập quán pháp mới được thừa nhận và áp dụng hạn chế, chưa được coi là nguồn luật; chưa rõ mối quan hệ giữa Luật thành văn với án lệ, tập quán trong áp dụng…
Về Định hướng hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật giai đoạn 2026-2031 và các giai đoạn tiếp theo, dự thảo Đề án tập trung nêu bật các định hướng lớn và các định hướng theo 08 lĩnh vực. Các định hướng lớn như: Thứ nhất, xác định rõ cấu trúc hệ thống pháp luật, sự tác động của nó tới công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật, từ đó xác định rõ định hướng, nhiệm vụ, giải pháp xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật. Dành nhiều ưu tiên cho việc xây dựng các luật, tạo nền tảng pháp lý cho quản trị phát triển; thúc đẩy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; khơi thông các nguồn lực phục vụ phát triển; thúc đẩy phát triển các mô hình phát triển mới, các quá trình chuyển đối.
Thứ hai, vận dụng hợp lý tư duy phân loại quy định chung, quy định cụ thể; thứ bậc của các văn bản quy phạm; tính chất công - tư của quy phạm để xác định các yêu cầu phù hợp khi thiết kế các quy phạm pháp luật thuộc từng lĩnh vực pháp luật cụ thể; đảm bảo thuận lợi, minh bạch, độ tin cậy trong áp dụng pháp luật, có căn cứ thống nhất để xử lý các mâu thuẫn, chồng chéo giữa các quy định.
Thứ ba, tính toán hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật theo hướng lấy Hiến pháp và một số văn bản luật có tính chất nền tảng (Bộ luật Dân sự, Luật Xử lý vi phạm hành chính, Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Tố tụng hành chính...) làm trung tâm, các văn bản luật khác phải bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ và gắn kết rất cao với các văn bản luật có tính chất nền tảng này, xác định rõ hơn các văn bản luật chung và văn bản luật chuyên ngành/đặc thù.
Thứ tư, giảm tối đa tầng nấc, phân định rõ hơn phạm vi những vấn đề phải được quy định trong luật, những vấn đề được quy định trong nghị định, thông tư..., tính toán tiếp tục thu hẹp loại văn bản quy phạm mà mỗi cơ quan được ban hành.
Thứ năm, mở rộng hợp lý trường hợp luật chuyên ngành được quy định các biện pháp chế tài đặc thù bổ sung cho các biện pháp chế tài được quy định trong Bộ luật Dân sự, Bộ luật Hình sự, Luật Xử lý vi phạm hành chính, nhằm bảo đảm tính kịp thời và nâng cao hiệu quả điều chỉnh pháp luật…
Ngoài ra, Đề án cũng xác định việc hoàn thiện kỹ thuật lập pháp, hiện đại hóa hạ tầng pháp luật. Đề án cũng đề xuất những văn bản luật cần được ban hành mới, các văn bản luật cần sửa đổi, bố sung theo sát các chủ trương, định hướng của Đảng để hiện thực hóa cho được 2 mục tiêu 100 năm ...
Thời gian tới, Bộ Tư pháp sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các Ban, Bộ, ngành, các cơ quan của Quốc hội, các chuyên gia, nhà khoa học hoàn thiện nội dung dự thảo Đề án để trình xin ý kiến các cơ quan có thẩm quyền. Từ đó, chỉnh lý, bô sung, hoàn thiện Báo cáo Đề án, trình Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật vào tháng 12/2025.
T.Hằng - H.Thư - P.Mai