Ngày 26/9 tại TP Hồ Chí Minh, Bộ Tư pháp tổ chức Hội thảo “Lấy ý kiến về dự thảo Đề án “Nghiên cứu chế định luật sư công trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay”. Tham dự có đại diện của nhiều Bộ, ngành cũng như các địa phương, Liên đoàn Luật sư Việt Nam…
Sự cần thiết xuất phát từ thực tiễn pháp lý
Thực tiễn thực hiện Luật Tố tụng hành chính cho thấy, số lượng vụ kiện hành chính tăng liên tục (từ 9.156 vụ năm 2020 lên 12.057 vụ năm 2024, tăng 31,68%). Tỷ lệ vụ án hành chính được giải quyết chỉ đạt 52,53% trong giai đoạn 2020 - 2024 do nhiều vụ án phức tạp, khó khăn trong việc triệu tập người bị kiện và việc chuẩn bị tài liệu tố tụng còn chậm.
Hơn nữa, tỷ lệ án hành chính bị Tòa án tuyên hủy một phần hoặc toàn bộ quyết định hành chính vẫn ở mức cao (năm 2024, tỷ lệ hủy toàn bộ là 29,9%, hủy một phần là 10,1%). Điều này phản ánh hạn chế trong việc kiểm soát tính hợp pháp của quyết định hành chính và hạn chế trong việc tham gia tố tụng để bảo vệ quyền, lợi ích của Nhà nước do thiếu nhân sự chuyên trách.
Việc sử dụng luật sư tham gia bảo vệ lợi ích Nhà nước trong các vụ án hành chính đang có xu hướng gia tăng (từ 71 vụ năm 2020 lên 105 vụ năm 2024). Sự tham gia của luật sư chuyên nghiệp, có kinh nghiệm, kỹ năng tố tụng sẽ hỗ trợ cơ quan nhà nước giải quyết vụ án hiệu quả hơn, do đó, việc xây dựng đội ngũ luật sư công sẽ giải quyết được khoảng trống này.
Không chỉ với lĩnh vực hành chính mà đối với lĩnh vực kinh tế - xã hội cũng rất cần có luật sư công. Hiện cả nước có gần 3 ngàn dự án tồn đọng, kéo dài nhiều năm, gây lãng phí nguồn lực xã hội, chủ yếu do vướng mắc về pháp lý liên quan đến đất đai, quy hoạch, thủ tục. Đồng thời, các hợp đồng thương mại quốc tế và dự án đầu tư quốc tế của Chính phủ ngày càng phức tạp, nguy cơ rủi ro pháp lý gia tăng. Nhu cầu sử dụng luật sư công chuyên trách để tư vấn, đại diện xử lý các vấn đề pháp lý đối với các dự án tồn đọng và bảo vệ tối đa quyền lợi của Nhà nước trong các giao dịch quốc tế là rất lớn.
Luật sư Phan Trung Hoài, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam phát biểu tại Hội thảo.
Đặc biệt, việc giải quyết tranh chấp quốc tế và khiếu nại, tố cáo phức tạp cũng rất cần đến luật sư công. Tranh chấp đầu tư, thương mại quốc tế (như các vụ nhà đầu tư nước ngoài kiện Chính phủ Việt Nam ra Trọng tài quốc tế) đang ngày càng phổ biến và phức tạp, tiêu tốn nguồn lực lớn và gây áp lực về uy tín môi trường đầu tư. Thống kê giai đoạn 2020 - 2025 ghi nhận 53 vụ tranh chấp quốc tế liên quan đến hoạt động đầu tư và thương mại. Việc thành lập đội ngũ luật sư công chuyên sâu là cần thiết để đại diện và phối hợp với luật sư tư, bảo vệ quyền lợi quốc gia và nâng cao năng lực pháp lý trong quá trình hội nhập.
Bên cạnh đó, số vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp có sự tham gia của luật sư cũng tăng mạnh (từ 99 vụ năm 2020 lên 195 vụ năm 2024, tăng 97%). Điều này đặt ra nhu cầu xây dựng đội ngũ luật sư công chuyên nghiệp để hỗ trợ phân tích pháp lý, đảm bảo quy trình, thủ tục minh bạch, nâng cao hiệu quả xử lý và giảm áp lực cho cơ quan nhà nước.
Cần tận dụng tối đa nguồn luật sư hiện có
Tại Hội thảo, các đại biểu đến từ các cơ quan, địa phương đã đóng góp rất nhều ý kiến bổ ích nhằm góp phần hoàn thiện Đề án. Luật sư Nguyễn Mạnh Dũng cho rằng, cần học tập có chọn lọc mô hình luật sư công của một số nước tiên tiến để phù hợp với tình hình của Việt Nam. Luật sư Dũng cũng đặt ra vấn đề thu hút tham gia luật sư công thì cơ chế thù lao như thế nào vì hiện nay luật sư giỏi thường có chi phí thù lao rất cao…
Luật sư Lưu Văn Tám nhấn mạnh, cần tận dụng nguồn luật sư sẵn có tham gia đội ngũ luật sư công.
Nhiều đại biểu cho rằng, mức lương, phụ cấp, thù lao ra sao với lực lượng luật sư công khi họ vừa là công chức, viên chức được hưởng lương theo ngạch, bậc và khi họ giải quyết từng vụ việc cụ thể thì như thế nào? Trách nhiệm của luật sư công ra sao, có phải bồi thường thiệt hại như luật sư tư hay không?...
Luật sư Lưu Văn Tám, Đoàn Luật sư TP Hồ Chí Minh cho rằng, hiện nay cả nước có khoảng 22 ngàn luật sư, do vậy cần bổ sung nguồn nhân lực này vào tham gia luật sư công qua thi tuyển. Đây là nguồn lực có sẵn, không phải tốn kém nguồn kinh phí của Nhà nước để đào tạo, mà họ đã được đào tạo, tập sự, thi cử rất bài bản và có kinh nghiệm trong thực hiễn tham gia tố tụng, giải quyết tranh chấp, trong đó có rất nhiều luật sư giỏi trong lĩnh vực tranh chấp quốc tế… Nếu không đưa lực lượng luật sư hiện có vào nguồn của luật sư công thì vừa lãng phí nguồn nhân lực chất lượng cao, vừa phải tốn nhiều thời gian, công sức đào tạo nguồn luật sư công mới. Đặc biệt, Luật sư Tám nhấn mạnh rằng, để nâng cao trình độ chuyên môn cũng như có sự cạnh tranh công bằng thì luật sư công nếu lấy từ đội ngũ cán bộ công chức, viên chức… thì cũng phải trải qua quá trình đào tạo cũng như trải qua các kỳ thi nghiêm ngặt như luật sư tư hiện nay.
Tại Hội thảo, một số ý kiến cho rằng các chuyên viên pháp chế hay những người phụ trách chuyên ngành tại các cơ quan nhà nước rất giỏi về lĩnh vực họ phụ trách nên chỉ cần đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ này về kỹ năng tham gia tố tụng thì họ sẽ bảo vệ tốt quyền lợi cho Nhà nước khi có tranh chấp xảy ra.
Bà Đặng Kim Hoa, Phó Cục trưởng Cục Bổ trợ tư pháp, Bộ Tư pháp phát biểu tại Hội thảo.
Bà Đặng Kim Hoa, Phó Cục trưởng Cục Bổ trợ tư pháp, Bộ Tư pháp cũng như nhiều đại biểu khác cho rằng, cần phải tiếp cận Đề án theo hướng xây dựng đội ngũ luật sư công để phòng ngừa rủi ro pháp lý cho cơ quan nhà nước, đặc biệt là trong các dự án phát triển kinh tế - xã hội của Trung ương và địa phương. Đồng thời, vai trò của luật sư công giúp giảm thiểu thiệt hại khi có tranh chấp xảy ra. Việc xây dựng đội ngũ luật sư công tạo tiền đề thúc đẩy sự phát triển của đội ngũ luật sư tại khu vực tư thông qua việc phối hợp giữa luật sư công và luật sư tư trong việc tư vấn, giải quyết các vụ việc phức tạp…
Thêm vào đó, không phải ai đủ tiêu chuẩn cũng đều trở thành luật sư công, mà số lượng luật sư công hoàn toàn phụ thuộc vào nhu cầu, lượng việc mà các cơ quan cần giải quyết, chứ không phải áp dụng chia đều cho tất cả các cơ quan, đơn vị… Theo dự thảo Đề án, chế định này sẽ dự kiến thí điểm trong 3 năm (2026 - 2028) tại 6 Bộ, ngành và tại 7 tỉnh, thành phố.
Ông Phạm Hồng Quang, Phó Vụ trưởng Vụ Tham mưu tổng hợp, Văn phòng Trung ương Đảng nhấn mạnh sự cần thiết của luật sư công.
Phát biểu tại Hội thảo, đồng chí Phạm Hồng Quang, Phó Vụ trưởng Vụ Tham mưu tổng hợp, Văn phòng Trung ương Đảng đánh giá cao về Hội thảo vì nhận được rất nhiều ý kiến thiết thực, xác đáng cho chế định này ở rất nhiều góc nhìn, từ học tập mô hình nước ngoài cho tới các cơ chế chính sách, tiêu chuẩn, nguồn bổ sung cho luật sư công, trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp, phạm vi hoạt động của luật sư công… Đây là những ý kiến quý báu góp phần hoàn thiện chế định này để trình Bộ Chính trị xem xét, kết luận.
Hoàng Quý