Trong khuôn khổ triển khai Kế hoạch hoạt động năm 2025 của Tổ công tác hỗn hợp Việt Nam - Liên bang Nga, ngày 25/9, Học viện Tư pháp phối hợp Vụ Hợp tác quốc tế và Bộ Tư pháp Liên bang Nga tổ chức Hội thảo trực tuyến chia sẻ kinh nghiệm và kỹ năng thu thập, đánh giá, sử dụng chứng cứ từ nguồn dữ liệu điện tử trong vụ án hình sự.
Tại Việt Nam, việc ghi nhận nguồn chứng cứ là dữ liệu điện tử là quy định mới, tiến bộ của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong tình hình mới, đặc biệt là đấu tranh phòng, chống các tội phạm có sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử. Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng các quy định này còn gặp một số khó khăn, vướng mắc trong việc thu thập, phục hồi, giám định dữ liệu điện tử; chặn thu, sao lưu, bảo quản dữ liệu điện tử; và đánh giá, sử dụng chứng cứ từ nguồn dữ liệu điện tử.
Phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Giám đốc Học viện Tư pháp Nguyễn Minh Hằng nêu rõ, là một cơ sở đào tạo, bồi dưỡng các chức danh tư pháp, Học viện Tư pháp nhận thấy việc học hỏi kinh nghiệm của các quốc gia trong thu thập, đánh giá, sử dụng chứng cứ điện tử và đào tạo kiến thức, kỹ năng cho các chức danh tư pháp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Theo đó, kinh nghiệm của Liên bang Nga trong việc thu thập, đánh giá và sử dụng chứng cứ từ nguồn dữ liệu điện tử trong các vụ án hình sự là nguồn tham khảo quý giá cho Việt Nam.
.jpg)
Phó Giám đốc Học viện Tư pháp Nguyễn Minh Hằng phát biểu khai mạc.
Phó Giám đốc Học viện Tư pháp Nguyễn Minh Hằng mong muốn Hội thảo là cơ hội để thực hiện các mục tiêu như: Học hỏi kinh nghiệm quốc tế; vận dụng linh hoạt, có chọn lọc các kinh nghiệm của Liên bang Nga để đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam và nâng cao năng lực chuyên môn, thúc đẩy hợp tác quốc tế, góp phần tăng cường quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và Liên bang Nga trong lĩnh vực pháp luật; cơ hội để giảng viên, học viên của các chương trình đào tạo thẩm phán, kiểm sát viên, luật sư tại Học viện Tư pháp được học hỏi, trau dồi kỹ năng, kinh nghiệm thu thập chứng cứ điện tử thông qua các hoạt động chia sẻ kinh nghiệm của các chuyên gia trong nước và quốc tế.
Quang cảnh Hội thảo tại Liên bang Nga.
Chia sẻ về kỹ năng và kinh nghiệm của điều tra viên khi thu thập, đánh giá và sử dụng chứng cứ từ nguồn dữ liệu điện tử trong các vụ án hình sự, bà Lê Thị Thúy Nga, Trưởng khoa Đào tạo chung nguồn Thẩm phán, Kiểm sát viên, Luật sư, Học viện Tư pháp cho rằng, trong quá trình giải quyết vụ án hình sự các điều tra viên chú ý thu thập, bảo quản và sử dụng chứng cứ từ nguồn dữ liệu điện tử với các kinh nghiệm, kỹ năng cơ bản như: Để tìm được chứng cứ từ nguồn dữ liệu điện tử, trước hết phải tìm kiếm, phát hiện, thu thập, bảo quản được các thiết bị, phương tiện chứa các dữ liệu điện tử dùng khởi tạo, phát đi, chứa đựng hoặc thu nhận dữ liệu điện tử là các thiết bị, phương tiện điện tử có bộ nhớ kỹ thuật số như Smart Cards, Smart Media, thiết bị định vị GPS, máy đọc thẻ có vạch…; do dữ liệu điện tử có thuộc tính khôi phục sau khi bị xóa nên thông qua những phần mềm chuyên biệt, với những thiết bị, phương tiện điện tử nhất định các chuyên gia có thể khôi phục lại dữ liệu điện tử;
Bên cạnh đó, dữ liệu điện tử có thể được sao chép từ dữ liệu điện tử gốc thành nhiều dữ liệu điện tử mới có cùng thuộc tính, nội dung và khi thông qua thiết bị, phương tiện điện tử có cùng thuộc tính, tiêu chuẩn với cùng một loại phần mềm thì sẽ có các thông điệp chứa đựng thông tin dưới dạng ký hiệu, chữ viết, chữ số, hình ảnh, âm thanh hoặc dạng tương tự mà con người có thể nhận biết, cảm nhận được nên điều tra viên có thể sao chép các dữ liệu từ hệ thống máy chủ, nhà mạng, đám mây… phục vụ cho việc giải quyết vụ án hình sự.
.jpg)
Chia sẻ về kinh nghiệm và kỹ năng của luật sư khi thu thập, đánh giá, sử dụng chứng cứ từ nguồn dữ liệu điện tử trong vụ án hình sự, bà Ngô Thị Ngọc Vân, Phó Trưởng khoa Đào tạo chung nguồn Thẩm phán, Kiểm sát viên, Luật sư, Học viện Tư pháp nêu rõ, chứng cứ là một trong những chế định quan trọng trong Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS). Chế định này vừa có tính lý luận vừa có tính thực tiễn cao. Để giải quyết đúng đắn vụ án hình sự, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Toà án phải xác định sự việc phạm tội và người thực hiện hành vi phạm tội. Quá trình thực hiện hành vi phạm tội là quá trình đã xảy ra trong quá khứ, muốn hình dung, tái hiện được diễn biến của nó, cơ quan tiến hình tố tụng phải dựa vào chứng cứ của vụ án. Xét về bản chất, chứng cứ là những thông tin, tài liệu hay những gì có thật được thu thập theo trình tự, thủ tục do BLTTHS quy định, được kiểm tra và đánh giá theo quy định của pháp luật nhằm phục vụ cho việc giải quyết đúng đắn vụ án hình sự. Trên cơ sở các quy định của BLTTHS, đặc thù của nguồn chứng cứ là dữ liệu điện tử, luật sư cần có biện pháp thu thập, đánh giá phù hợp.
Để nâng cao hiệu quả thu thập, đánh giá và sử dụng chứng cứ từ nguồn dữ liệu điện tử của luật sư, theo bà Ngô Thị Ngọc Vân, cần có quy định cụ thể hóa hơn về chứng cứ là dữ liệu điện tử; ban hành thêm văn bản quy định chế tài, biện pháp xử lý vi phạm đối với các trường hợp cơ quan tiến hành tố tụng cố tình gây khó khăn cho luật sư bào chữa khi các luật sư thực hiện quyền thu thập, sử dụng và cung cấp chứng cứ của mình; cần có quy định về cơ chế giám sát, cơ chế bảo đảm để luật sư bào chữa được thực hiện quyền và bảo đảm thực hiện quyền.
Bên cạnh việc hoàn thiện các quy định của BLTTHS, theo bà Ngô Thị Ngọc Vân, cần quan tâm tới một số giải pháp khác như: Tăng cường công tác hướng dẫn áp dụng pháp luật về thu thập, sử dụng, cung cấp chứng cứ của luật sư trên thực tế; luật sư cần từng bước chủ động tăng cường, nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng của mình trong thời kỳ đổi mới, trang bị kiến thức về công nghệ thông tin; cần tập trung đẩy mạnh việc đổi mới cơ sở vật chất, kỹ thuật, tăng cường phương tiện kỹ thuật mới phục vụ luật sư trong việc thu thập, sử dụng chứng cứ trong tố tụng hình sự; phát huy nhận thức của luật sư khi thực hiện các dịch vụ pháp lý cung cấp cho khách hàng, đặc biệt luật sư phải coi việc thu thập, sử dụng chứng cứ là trách nhiệm, bổn phận của mình nhằm giúp đỡ thân chủ trong các vụ án hình sự.
Tại Hội thảo, các đại biểu đã trao đổi, thảo luận các nội dung về phương pháp đánh giá tính hợp pháp và độ tin cậy của chứng cứ điện tử cũng như việc sử dụng chúng trong tố tụng hình sự; những khía cạnh thực tiễn và kỹ năng thu thập chứng cứ từ nguồn dữ liệu điện tử; thu thập chứng cứ dưới hình thức điện tử trong các vụ án hình sự trên lãnh thổ nước ngoài; tầm quan trọng của thông tin trích xuất từ ổ cứng máy tính cũng như thiết bị di động trong quá trình chứng minh ở các vụ án hình sự về tham nhũng.
M.Khang